Men hvussu er støðan í veruleikanum? Er tað ein inkluderandi skúli, vit hava – ella er tað ein rúmligur skúli, sum tey seinastu ára tíggjuni er vorðin alsamt minni rúmligur?
Gransking innan námsfrøði og útbúgving: Grein úr Sosialinum 4. apríl 2025:
Henda greinin setir sjóneykuna á, hvat inklusjón merkir, hví inklusjón hevur týdning og hvussu mann kann menna ein inkluderandi skúla - og hvat tað krevur um vit skulu flyta okkum frá hugtakinum “ein rúmligan skúla” til “ein inkluderandi skúla”, sum bæði má vera orð í kjaki og á pappíri, men sum eisini má vera umsett og íverksett í gerandisdegnum í skúlunum.
Í fjør vóru tað 30 ár síðan, at meira enn helmingurin av heimsins londum og altjóða stovnar komu saman í spanska býnum Salamanca fyri at kjakast og finna útav, hvussu mann kundi menna ein skúla fyri øll til veruliga at vera ein inkluderandi skúli. Úrslitið av hesi stevnu var Salamanca yvirlýsingin, har luttakandi londini bundu seg yvirlýsingina og harvið til at menna ein inkluderandi skúla.
Føroyar vóru ikki umboðaðar og hava ikki bundið seg yvirlýsingina. Í míni gransking í politiskum skjølum um tað mundi, kann eg ikki spora nakað politiskt kjak um inklusjón. Føroyar hava í 2009 samtykt sáttmálan um rættindi hjá teimum, ið bera brek, sum m.a. ber við sær, at londini samtykkja at menna ein inkluderandi skúla. Í míni gransking av politiskum skjølum um tað mundi, ber ikki til at spora nakað kjak um menning av inkluderandi skúlaskapi í Føroyum.
Frávera av almennum og skúlapolitiskum kjaki um inklusjón og lutvís frávera av inklusjónshugtakinum í poltiskum skjølum og skúlapolitiskari lóggávu er undrunarvert og heilt øðrvísi enn í okkara grannalondum. Tí kann mann siga, at Føroyar eru eitt undantak í norðurlendskum høpi, tá ið umræður miðvísa menning av inkluderandi skúlaskapi.
Inklusjónsvisjónin í avbjóðingum
Hóast lond, sum vit samanbera okkum við, hava arbeitt við at menna inkluderandi skúlaskap í fleiri áratíggju eru framvegis avbjóðingar og í summum londum gongur enntá tann skeiva vegin, t.d. í Danmark. Tað hevur fingið altjóða inklusjónsgranskarar t. d. avstralska Roger Slee, enska Mel Ainscow, donsku Lotte Hedegaard-Sørensen og norska Peder Haug at seta spurnining við, hvat tað er, sum ger inklusjónsvisjónina so avbjóðandi at seta í verk. Serliga er tað altjóða rákið um tann málstýrda skúlan, sum verður skýrt at vera í andsøgn og mótarbeiða inkluderandi skúlaumhvørvi við at førka fatanina av útbúgving sum ein spurning um námsfrøði og samfelagsliga- og mentanaliga myndan til at síggja útbúgving sum eitt stýrisamboð við fokus á málbar mál og mátan av fakligum úrslitum. Harvið verður kjakið og strembandi eftir inkluderandi skúlaskapi útfrá ideologiskum og etiskum hugsjónum og ítøkiligari námsfrøði og didaktikki sett skák mát við tað málstýrda kjakið um tann úrslitarættaða skúlan.
Í kjalarvørrinum á hesum kjaki verður eisini hugleitt um, hvørt inklusjónshugtakið var ein hvørvisjón og enntá um visjónin er við at doyggja, sum t.d. Roger Slee sigur í bókini (2018) við sama heiti Inklusjón er ikki deyð, tað luktar bert løgið.
Inklusjón í føðing í Føroyum
Sæð í ljósinum av sjáldsomu gongdin í Føroyum, samanborið við lond, vit samanbera okkum við, so kunnu vit siga, at Føroyar møguliga hava verið í eini langari viðgongutíð, tá ið umræður menning av inkluderandi skúlaskapi, og at loksis, 30 ár eftir at visjónin var fødd á altjóða skúlapolitiska pallinum, er um at vera flutt, umsett og um at fáa eitt lokalt skap í Føroyum. Sum gransking mín eisini vísir, so skrivar inklusjónshugtakið seg inn í og hendir saman við øðrum samfelagsligum og mentanarligum rembingum og stendur júst nú mitt í einum kjaki og stríði um virðir eisini innan skúlans gátt, har altjóða inklusjónsrákið roynir at sameinast við føroyska mentan og praksis – tó at tær broytast á vegnum (Cowen, 2009).
Nógvir inklusjóns granskarar hava kritiserað skúlahugsjónir fyri at vera ov framsøknar, ógreiðar og langt frá veruleikanum (Haug, 2020; Magnússon, 2019) og at vera stýrdar uppífrá av altjóða stovnum niður til lokalan skúlamyndugleika og lokalt praksis.
Tann føroyska tilgongdin er møguliga ein meira pragmatisk og praktisk tilgongd, sum byggir á etiskar og pragmatiskar grundgevingar heldur enn bert politiskar hugsjónir. Eitt er í øllum førum greitt. Fyri at menna inkluderandi skúlar, mugu vit skilja, at inklusjón er bæði ógreið, broytilig og samansett – og at tað krevur kjak um, hvat vit í veruleikanum skilja sum inkluderandi skúlaskap.
##med2##
Júst nú liggur lógaruppskot til broyting í fólkaskúlalógini í Løgtinginum, sum m.a. viðvíkur menning av inkluderandi skúlaskapi. Sambært hoyringssvarum (sí LM-077/2024) og viðgerð í Løgtinginum er eyðsæð, at móttøkan er blandað, trilvandi og ivandi. Yvirskipaðu spurningarnir eru: Hvat inklusjón er, hví vit skulu menna ein inkluderandi skúla og hvussu gera vit tað bæði politiskt og ítøkiliga í skúlanum?
Hvat er inklusjón?
Torført at finna eina eintýðuga allýsing. Salamanca yvirlýsingin, sum verður roknað sum føðiskjalið fyri hvat, hví og hvussu inkluderandi skúlaskapur kann mennast, og sum telur yvir knappar 50 síður og sum eftirfylgjandi er granskað, roynt og skrivað um, hevur ymisk boð uppá, hvat inkluderandi skúlaskapur snýr seg um. Tískil finnast ymiskar fatanir og tilgongdir til inklusjón í skúlum, og eingin felags altjóða allýsing er til (sí t.d. Dyson, 1999; Göransson & Nilholm, 2014; Haug, 2017; Magnússon, 2019; Nilholm, 2021; Slee, 2018).
Sambært hesum kann hugsjónin um inklusjón, sum hon varð sett fram í Salamanca-yvirlýsingini, samanumtikið skiljast soleiðis:
• At arbeiða fyri, at næmingar fáa størri møguleika at luttaka í skúlans undirvísing, mentan og felagsskapi, og at minka um útihýsing.
• At broyta mentan, skúlapolitikk og mannagongdir í skúlanum, so tær taka hædd fyri fjølbroytni í næmingahópinum.
• At leggja dent á luttøkumøguleikar, trivnað og læring hjá øllum næmingum, serliga teimum, sum eru í vanda fyri at verða útihýst.
Enski granskarin Peter Farrell sigur, at inklusjón fevnir um allar næmingar og snýr seg bæði um møguleika at vera til staðar, at hava møguleika til virkna luttøku í læringsfelagsskapinum, at vera góðtikin av starvsfólkum og næmingum skúlans og hava møguleika at mennast og læra.
Við øðrum orðum krevur menning av inkluderandi skúlum virkið arbeiði fyri at basa útihýsing og verður fatað sum ein áhaldandi tilgongd, ikki sum ein endalig støða, sum ein kann náa, men eitt ideal ella kós, man strembar og miðar eftir.
At arbeiða fram eftir hesum máli krevur innvolvering ymsa staðni frá. Longu í 1999 skrivaði inklusjónsgranskarin Alan Dyson, at inklusjóndiskursarnir eru fýra í tali og mugu vera í spæl samstundis, um vit skulu gera okkum nakra vón um at menna inkluderandi skúlaskap. Tískil mugu vit hava bæði etiskt kjak um, hví inkluderndi skúlin er neyðugur, eitt námsfrøðilig kjak um, hvussu ein inkluderandi skúli kann praktiserast, eitt úrtøku kjak um, hvat vit fáa burturúr, og ikki minst eitt politiskt kjak um, hvussu tann inkluderandi skúlin skal ankrast og síggja út.
Tá ið inklusjón verður allýst verður ofta tosað um eina smala fatan og eina breiða fatan av inklusjón. Tann smala ella kompensatoriska fatanin snýr seg um, hvørjar næmingar vit skulu inkludera og harvið er fokusið á einstakar næmingar ella einstakar bólkar. Tann breiða fatanin hevur sjóneykuna á læringsumhvørvi og hvussu mann kann økja um luttøku-, menningar- og læringsmøguleikar hjá øllum næmingum. Og ikki minst, hvussu mann innanvert skúlan kann veita øllum børnum munagóða undirvísing. Hetta merkir m.a., at viðhugsast má, hvussu mann í undirvísingini og í læringsfelagsskapinum annars má hava vitan, førleikar og tilfeingi at veita dygdargóða undirvísing til allar næmingar, og at mann hevur fyri eyga ymiskar serligar tørvir, sum til eina og hvørja tíð eru í einum næmingabólki, sum endurspeglar eitt fjølbroytt og samansett samfelag.
Hví hevur inklusjón týdning?
Tá ið inklusjón snýr seg um grundleggjandi rættindi hjá øllum børnum til menning og læring staðfest í altjóða sáttmálum, sum Føroyar hava samtykt, so sigur tað seg sjálvt, at menning av inkluderandi skúlaskapi hevur týdning. Ein inkluderandi skúli byggir somuleiðis á grundleggjandi virðir í einum samhaldsfestum og modernaðum samfelag so sum demokrati og javnrættindi. Tað er ein spurningur um barnarættindi, um sosialt rættvísi og um, hvussu vit ynskja, at okkara samfelag skal síggja út.
Um vit seta sjóneykuna á, hvat gransking sigur um læritilgongdir hjá børnum, so vita vit eisini, at næmingar helst vilja vera saman við øðrum og at trivnaður, menning og læring ofta hendir og fer fram í eini samskapanartilgongd við onnur.
Síðstu árini hava vit tó sæð eitt rák, sum gongur hin vegin. Vit hava altsamt fleiri næmingar, sum verða víst til serskild skúlatilboð, serflokkar og sertilboð annars og við hesum verða koyrd úr almenna læringsfelagsskapinum – ikki tí, at tey ikki hava rætt til at vera har, men tí vit ikki megna at skapa karmarnar og umstøður, har tey kunnu læra og mennast.
Hvussu menna vit inkluderandi skúlaskap?
Inklusjón er ikki nakað, ið hendir av sær sjálvum. Tað krevur ætlan, samstarv og ábyrgd – bæði á politiskum og fakligum stigi. Tað krevur, at vit tora at seta okkum spurningarnar:
• Hvussu menna vit og tryggja førleikarnar hjá m. a. fyrisitarum, ráðgevum, skúlaleiðslum, lærarum og námsfrøðingum at arbeiða við ymiskleika?
• Hvussu tryggja vit, at tilfeingi og stuðul verður veittur inkluderandi/primert inni í flokshølinum, tá tørvur er á honum?
• Hvussu skapa vit eitt felags mál og sýn á hvørjum einstøkum skúla, so inklusjón ikki verður eitt tíðarorð, men ein verulig tilgongd?
At svara hesum spurningum og arbeiða við teimum í verki krevur ikki bert ætlan, samstarv og góðan vilja. Vit mugu eisini tora at taka politiska ábyrgd. Um vit veruliga vilja hava ein inkluderandi fólkaskúla, má tað síggjast aftur í politiskum avgerðum og politiskum kjaki. Og hóast tað hevur alt at siga, at inklusjónsvisjónin verður orðað í skúlapolitiskari lóggávu, so má hetta eisini síggjast aftur í strategium, sum vit við neyðugum átøkum vilja seta í verk.
Samanumtikið so er menning av inkluderandi skúlum í stóran mun ein spurningur um skúlapolitiskan vilja og kós - tað er ein spurningur um, hvat slag av samfelag vit vilja hava. Um vit vilja hava børn, sum kenna seg sædd, hoyrd og vird, mugu vit skapa skúlar, sum gera tað møguligt. Ein inkluderandi skúlaskipan kann ikki bert byggja á tilvild ella eldsálir – hon má byggja á felags ábyrgd, skipað arbeiði og greið skúlapolitisk mál.
##med3##
Frida Poulsen
