Í ph.d-ritgerðini verður greitt frá, hvussu umsorgan av heimabúgvandi borgarum við demenssjúku fer fram í einum sera tøttum og samansettum samspæli millum øll, sum eru rundan um familjuna. Umsorganin er samskapt, og tað er høvuðsevnið í ritgerðini.
Nágreinað verður, hvussu avvarðandi stuðla fólki við demensi til at liva eitt so gott, vanligt og virðiligt lív sum gjørligt, hóast sjúkutekin. Maskering verður sostatt umsorganarhátturin, sum verður mest nýttur.
Hvat er maskering?
Tá ið demenssjúkan verður maskerað, snýr tað seg um áhaldandi at dempa sjúkueyðkenni og broytingarnar, sum sjúkan førir við sær, so til ber at liva so vanligt sum gjørligt.
Í ritgerðini verður greitt frá, hvussu sjúkueyðkennini koma so líðandi, og tí byrjar maskeringin eisini í smáum við at avvarðandi stuðla persóninum við demensi.
Eitt nú hjálpir Katrin makanum Jens við at minnast til at vaska sær, at finna hóskandi klæðir og stuðlar honum at bera seg at í sosialum samanhangi, uttan at onnur varnast tað.
Somuleiðis avlastar Minna mammu sína við at biðja pápan koma út at keypa timbur við sær, tí tað plagdi at vera hansara uppgáva.
Men so hvørt sjúkan versnar, verður meiri krevjandi at fjala broytingarnar. At nýta hendan umsorganarháttin gerst tí meira avbjóðandi, tí hann fjalir veruliga álvaran av demenssjúkuni.
Eitt annað dømi er, at tá heilsustarvsfólk koma á heimavitjan fyri at kanna støðuna í gerandisdegnum og tørvin fyri stuðli í heiminum, er persónurin við demensi í miðdeplinum.
Heilsustarvsfólkini arbeiða so nógv, sum til ber, við at hava persónin við demensi í miðdeplinum. Hetta merkir, at mest umráðandi er at virða persónin við demensi sum eitt sjálvstøðugt menniskja, sum er við til at taka avgerðir um egið lív, og at persónurin við demensi kennir seg sæddan. Tá vísir seg at vera torført hjá avvarðandi at tosa frítt um veruliga tørvin.
Tað gerst ein afturvendandi etisk tvístøða at royna at varðveita normalitet, at virða persónin við demensi, og at avvarðandi noyðast at dylja egnan tørv. Somuleiðis er torført at tosa um tungar sálarligar upplivingar og tvístøður, sum standast av demenssjúkuni. Prátið má avmarkast soleiðis, at persónurin við demensi ikki varnast alt, sum tosað verður um, og avvarðandi mugu sníkja seg at fortelja, hvussu støðan er. Hetta kann hugsast at gerast sera strævið fyri avvarðandi.
Persónar við demensi duga eisini væl sjálvi at fjala og dempa sjúkuna, og tá kann vera serliga trupult at vera avvarðandi, tá maskeringshættir verða nýttir. Tí viðhvørt mugu onnur rundan um bara spæla við.
Eitt nú greiðir ein kona frá, hvussu væl maður hennara dugir at fjala demenssjúkuna, og hvussu torført fólk tí hava tað við at trúgva henni, tá hon fortelur, hvussu illa stendur til. Onnur blíva óð við hana, tí tey halda, at hon ger hann nógv sjúkari, enn hann er.
Soleiðis verða avvarðandi áhaldandi noydd at avmarka, hvussu nógv tey fortelja øðrum.
Avvarðandi í sjúkuvanda
Í ph.d-ritgerðini verður serliga lýst, hvussu samansett og torført tað er at vera avvarðandi, og hvussu trupult tað er hjá avvarðandi at nýta maskering sum umsorganarhætt og allatíð at hava persónin við demens í miðdelpinum.
Víst verður á, at samfelagið varpar ov lítið ljós á avvarðandi og serligu tungu støðuna, tey standa í.
Avvarðandi hjá fólki við demensi brúka áleið 14 tímar um samdøgrið uppá umsorgan, og tey eru í vandabólki fyri sjálvi at gerast sjúk við strongd, angist og tunglyndi. Eitt nú vera tey ikki stuðlað í at seta orð á etisku tvístøðurnar, tá maskering verður nýtt sum umsorganarhættur, íkomin í sambandinum við heilsustarvsfólk.
Phd-ritgerðin vísir ein tørv á at skipa umsorganina øðrvísi, har avvarðandi koma meira í fokus, enn tey eru í dag, soleiðis at stuðulin passar betur til teirra tørv. Hetta eigur at verða granskað meira.
Leikluturin hjá avvarðandi hongur ikki einans saman við, hvørjar væntanir familjan hevur til sín sjálvs, men eisini hvørjar møguleikar eru fyri avlasting. Hetta er umráðandi at varpa ljós á.
Vælferðarsamfelagið má stuðla á rættan hátt
Í politiskum høpi eigur at vera tosað um, hvussu demensøkið skal stuðlast.
Í Norðurlondum verður vitan, sum stavar frá gransking, ov lítið brúkt, tá demensátøk verða boðin borgarum. Harumframt verður ov lítið hugsað um, hvussu best ber til at skipa fyri stuðli til familjuna, heldur enn bert til persónin við demens.
Vælferðarsamfelagið er kærkomið, tá tað kann hjálpa einstøkum familjum, har tað er ov tungt at lyfta byrðuna, men umráðandi er at hugsa um, hvussu man veitir hjálpina.
Í altjóða høpi sæst, at ofta er ósamsvar ímillum tað, sum borgarin hevur tørv á, og tað, sum hann fær bjóðað. Hetta er serliga galdandi innan demensøkið.
Ritgerðin økir vitanina um lívið við demens
Ritgerðin hjá Barbaru Egilstrøð er ein kærkomin møguleiki at fáa størri kunnleika um lívið við demensi bæði í familjum og í samfelagnum. Við neyvari vitan, vilja tey, sum hava demenssjúku, hava betri møguleika at luttaka í sosialum samanhangi í teirra nærumhvørvi, og fevna broytingar, heldur enn at fjala tær.
Ritgerðin vísur somuleiðis á, at neyðugt er at tillaga demensátøk soleiðis, at tey í nógv størri mun taka hædd fyri tørvinum hjá avvarðandi, tí tey eru í stórum vanda fyri sjálvi at gerast sjúk.
Úrslitini, ið ritgerðin varpar ljós á, kunnu geva heilsustarvsfólkum íblástur og hjálp til at hugleiða um, hvussu tey sjálvi eru við til at viðlíkahalda maskering sum umsorganarhátt, og hvussu heilsustarvsfólk kunnu velja aðrar hættir at stuðla avvarðandi. Ein møguleiki er at bjóða avvarðandi prát um etiskar tvístøður og veruliga tørvin fyri stuðli, uttan at persónurin við demensi er tilstaðar.
Ofta hava familjur høgar væntanir um at taka sær av sínum kæru, men so hvørt sum sjúkan versnar gerst hetta ómøguligt at liva upp til. Tí er umráðandi at tosa um, hvussu familjur skulu tillaga væntanirnar, og at arbeiða fyri at bjóða neyðug tilboð, soleiðis at familjan kann vera avlastað.
Akademiskt grundarlag fyri átøkum
Alzheimerfelagið er, saman við granskarum í Sjúkrahúsverkinum, í løtuni í holt við spurnakanning til avvarðandi, sum skal nágreina, um støðan hjá avvarðandi í Føroyum er broytt síðani seinastu kanningina í 2020. Bæði ritgerðin hjá Barbaru Egilstrøð og úrslitið av spurnakanningini gerast týðandi fyri demensøkið í Føroyum, og kunnu veita enn meiri nágreinað akademiskt grundarlag fyri, bæði hvar og hvussu átøk skulu gerast í framtíðini.
